Energiya manbalarini diversifikatsiya qilish va uglerod chiqindilarini kamaytirish bo‘yicha keng qamrovli strategiyasining bir qismi sifatida mamlakat qayta tiklanuvchi energiya manbalariga, xususan shamol energetikasiga katta sarmoya kiritmoqda. Oʻzbekistonda shamol tegirmonlari sanoati hali dastlabki bosqichda boʻlsa-da, jadal rivojlanmoqda va mamlakatning energetika manzarasini tubdan oʻzgartirish salohiyatiga ega.
Shamol energiyasi uchun yangi ufq
Tarixan, Oʻzbekiston energetika sohasi asosan qazilma yoqilg‘ilarga tayangan, elektr energiyasining qariyb 80 foizi tabiiy gaz hisobidan taʼminlangan. Biroq, "2030 Strategiyasi" va xalqaro iqlim majburiyatlariga muvofiq, dastlab 2030 yilgacha energiyaning 25 foizini qayta tiklanuvchi manbalar orqali ishlab chiqarish maqsad qilingan edi. 2024 yil dekabr holatiga ko‘ra, mamlakat rahbariyatining bayonotlariga koʻra, bu koʻrsatkich yanada oshirilishi rejalashtirilmoqda — 2030 yilga kelib elektr energiyasining 54 foizi quyosh, shamol va gidroenergiyadan olinishi mo‘ljallanmoqda.
Hukumat bir nechta hududlarni, xususan shimoli-gʻarbiy qismdagi Qoraqalpogʻiston Respublikasi hamda Navoiy va Buxoro viloyatlarining ayrim qismlarini shamol elektr stansiyalari uchun qulay, kuchli va barqaror shamol oqimlariga ega hududlar sifatida aniqladi. Dastlabki tadqiqotlarga ko‘ra, Oʻzbekistonda nazariy jihatdan 520 000 megavattdan (MW) ortiq shamol energiyasi salohiyati mavjud bo‘lib, bu hozirgi elektr energiyasi iste’molidan ancha yuqori.
Yirik loyihalar amalga oshirilmoqda
Oʻzbekistonning shamol energetikasi sohasidagi eng muhim voqealardan biri — Birlashgan Arab Amirliklarining yetakchi qayta tiklanuvchi energiya kompaniyasi Masdar tomonidan Navoiy viloyatida boshlangan Zarafshon shamol energetikasi loyihasidir. Loyihaning maqsadi 500 megavattgacha quvvat oʻrnatish boʻlib, bu uni Markaziy Osiyodagi eng yirik shamol elektr stansiyalaridan biriga aylantiradi.
Masdardan tashqari, Saudiya Arabistoni, Xitoy va Yevropa kompaniyalari ham Oʻzbekistonning shamol energetikasi sektoriga katta qiziqish bildirmoqda. Soʻnggi ikki yil ichida bir qator anglashuv memorandumlari va elektr energiyasini sotib olish shartnomalari (PPA) imzolandi, bu esa sohaning tez sur’atlarda rivojlanishi uchun asos yaratmoqda.
Hukumat bu investitsiyalarni raqobatbardosh tenderlar, meʼyoriy-huquqiy islohotlar va qayta tiklanuvchi energiya ishlab chiqaruvchilari uchun kafolatlangan tariflar hamda uzoq muddatli shartnomalar kabi rag‘batlantirish choralarini joriy etish orqali qo‘llab-quvvatlamoqda.
Sanoat oldidagi qiyinchiliklar
Ijobiy rivojlanishlarga qaramay, hali ham bir qator muammolar mavjud:
Infratuzilma kamchiliklari: Mavjud elektr tarmogʻi markazlashgan qazilma yoqilgʻi stansiyalari uchun yaratilgan boʻlib, shamol energiyasi kabi markazlashmagan manbalarni integratsiya qilish uchun katta modernizatsiya talab etiladi.
Moliyalashtirish: Yirik shamol loyihalari katta boshlang‘ich sarmoyalarni talab qiladi, xalqaro moliyalashtirish imkoniyatlari oshayotgan boʻlsa-da, mahalliy banklar va moliyaviy institutlarning qayta tiklanuvchi energiya loyihalarini qo‘llab-quvvatlash tajribasi cheklangan.
Texnik malakalar: Mahalliy ishchi kuchi shamol turbinalarini texnik xizmat ko‘rsatish, tizim integratsiyasi va tarmoq boshqaruvi kabi ixtisoslashgan sohalarda tayyorgarlikni talab qiladi.
Kelajak istiqbollari
Oʻzbekistonning qayta tiklanuvchi energiyaga boʻlgan sadoqati aniq. 2026 yilgacha kamida 3 gigavatt (GW) shamol energiyasi quvvatlarini ishga tushirish rejalashtirilgan boʻlib, quyosh va gidroenergetika bo‘yicha ham shijoatli maqsadlar belgilangan. Agar bu maqsadlar amalga oshsa, Oʻzbekiston Markaziy Osiyoda qayta tiklanuvchi energiya yetakchisiga aylanishi mumkin.
Bundan tashqari, mahalliy shamol tegirmonlari sanoatini rivojlantirish — yaʼni, komponentlar ishlab chiqarish, muhandislarni tayyorlash va texnik xizmat koʻrsatish xizmatlarini yaratish orqali minglab ish oʻrinlari yaratish va texnologik innovatsiyalarni ragʻbatlantirish imkoniyati mavjud.
Oʻzbekistonda shamol tegirmonlari sanoati hayajonli burilish nuqtasida turibdi. Kuchli davlat siyosati, xalqaro investitsiyalar va mamlakatning tabiiy salohiyati yordamida shamol energiyasi Oʻzbekistonning kelajakdagi energetika asosiga aylanish arafasida. Muammolar mavjud boʻlsa-da, jarayonning surʼati ravshan — va oʻzbek diyorida o‘zgarish shamollari barqaror esmoqda.